ضرورت تصحیح مجدد امالی شیخ طوسی
حسن انصاری، پژوهشگر تاریخ و تفکر اسلامی و نویسنده کتاب‌هایی چون «بررسی‌های تاریخی در حوزه اسلام و تشیع»، «گنج پنهان، شرح احوال و آثار علامه مرحوم سید عبدالعزیز طباطبایی یزدی» و… در یکی از آخرین یادداشت‌های خود به ضرورت تصحیح مجدد «امالی» شیخ طوسی پرداخته است.
در مشروح متن این‌یادداشت می‌خوانیم:
«امالی» شامل روایاتی است که شیخ طوسی (شیخ الطائفه) در نجف اشرف طی جلسات منظمی برای شاگردان خود املاء کرده است. اولین مجلس کتاب، در سال ۴۵۵ قمری بوده و آخرین آنها در سال ۴۵۸ برگزار شده و از مجلس ۱۹ تا پایان کتاب روزهای جمعه بوده که تاریخ دقیق آنها در ابتدای هر مجلس ذکر شده است.
شیخ طوسی در این‌کتاب از احادیث شیخ مفید، ابن مهدی، ابی قتاده، حسین بن عبدالله، احمد بن ابی فوارس، حفار، ابن فحلد، ابن اسحاق احمری و ابی مفضل شیبانی فراوان بهره گرفته است.
تصحیحی از این‌کتاب به سال ۱۳۷۲ در انتشارات دارالثقافة قم منتشر شد. همچنین سال ۱۳۸۱ تصحیح و تحقیق بهزاد جعفری و علی اکبر غفاری از «امالی» نیز توسط انتشارات دارالکتب اسلامیه در دسترس مخاطبان قرار گرفت. سال ۱۳۸۸ ترجمه‌ای از این کتاب به قلم توسط انتشارات اندیشه هادی منتشر شد. همچنین سال ۹۱ نیز ترجمه دیگری از آن به قلم محمدعلی سلطانی توسط انتشارات پورصائب در دسترس مخاطبان قرار گرفت. ترجمه اخیر بعدها توسط انتشارات ارمغان طوبی بازنشر شد. یادداشت انصاری را در ادامه بخوانید:
حدود بیست و اندی سال پیش تصحیحی قابل قبول از امالی شیخ طوسی در ایران منتشر شد که در آن از نسخه کهنی از کتاب هم در تصحیح بهره گرفته شده بود. با این وصف امروزه ما می‌دانیم که نسخه‌ها و تحریرهای متفاوتی از امالی شیخ وجود داشته و شماری از احادیث امالی هست که در نسخه‌های چاپ نجف و ایران درج نشده. من سال‌ها پیش مقاله‌ای درباره تحریرهای مختلف امالی منتشر کردم. بعد از آن مواد زیادی را فراهم کردم که متأسفانه گرفتاری‌ها مانع از تحریر مجدد آن مقاله شد و انتشار نکات تازه یاب به عهده تعویق افتاد. فاضل گرامی آقای رسول جزینی هم در سال‌های اخیر در این موضوع کار کرده که امیدوارم نتایج آن تحقیقات را در قالب یک مقاله خوب همانند دیگر کارهای علمی‌شان منتشر کنند.
برای تصحیح مجدد امالی شیخ دو کار عمده لازم است:
نخست: باید همه نسخه‌ها تبارشناسی شوند و بر اساس سازواره‌ای انتقادی که منعکس کننده تحریرهای مختلف این اثر ارزشمند است کتاب از نو تصحیح شود.
دوم: مهمتر اما تصحیح مجدد این اثر بر اساس منابع این کتاب است. من قبلاً در طی یک مقاله نشان دادم که امالی شیخ بر اساس شماری از امالی‌های متقدم و یا اجزایی حدیثی (و حتی از محدثان اهل سنت) نوشته شده. لیستی از آن منابع را در آن نوشته ارائه دادم. شیخ طوسی مثلاً از امالی‌های شیخ مفید و شیخ صدوق بهره گرفته. یکی از امالی‌های مهمی که منبع اصلی امالی شیخ است امالی ابوالمفضل شیبانی است که بعدها نسخه آن در دسترس ابن طاوس هم بود. تعدادی از امالی‌ها و یا اجزاء حدیثی که در امالی شیخ مورد استفاده قرار گرفته بود از محدثان سنی است که امروزه اجزای حدیثی و امالی‌های آنها به صورت مطبوع و یا نسخه خطی (عموماً در کتابخانه عمریه) باقی است. باید همتی شود و در تصحیح مجدد امالی شیخ طوسی این متون هم دیده شوند و با آن نسخه‌ها هم مقابله صورت گیرد.
اصولاً مبنای امالی‌های حدیث هم عموماً همین بوده: شیخ / استاد هر بار بخشی از دفاتری حدیثی که آنها را در ضبط و ثبت خود داشته برای مستملیان قرائت می‌کرد (و یا از حافظه می‌خواند) و آنها آن احادیث را ثبت و ضبط می‌کردند. شیخ طوسی هم در امالی همین شیوه را اتخاذ کرده. امالی شیخ برای آشنایی با فضای حدیث در بغداد اوائل قرن پنجم اثر بسیار ارزشمندی است.
منبع: میراث مکتوب به نقل از مهر
دیدگاهتان را بنویسید