نگاهی به قدیمی‌ترین قرآن‌های جهان

قرآن کتاب آسمانی مسلمانان جهان یکی از ارکان این دین جهانی شناخته می‌شود. در ابتدای پیامبری حضرت محمد(ص) بعد از اینکه ایشان آیات وحی شده را تلاوت می‌کرد، افرادی آن را حفظ می‌کردند. با این همه ضرورت کتابت قرآن به دلیل اینکه حفظ آیات در حافظه‌ افراد نمی‌توانست اطمینان خاطر در مورد صیانت قرآن را فراهم سازد، پیامبر اسلام(ص) را بر آن داشت تا افراد معتمدی که نوشتن می‌دانستند، برگزیند و با دقت به ثبت و ضبط آیات اقدام کنند. هر وقت که آیه‌ای نازل می‌شد و پیامبر اسلام(ص) آن را بر یاران خود می‌خواند،‌ افرادی که توانایی نوشتن داشتند، آیات قرآن را می‌نوشتند. این گروه «کُتّاب وحی» نامیده می‌شدند.

پس از ارتحال پیامبر اسلام(ص) و در زمان خلافت عثمان، وی دستور به جمع‌آوری نسخ مختلف قرآن داد و با نظر و صلاحدید عده‌ای از صحابه خاص و نزدیک پیغمبر اسلام، کتاب قرآن به صورت واحد و مدون درآمد.

در مورد قدمت قرآن‌هایی که در حال حاضر در اختیار مسلمانان جهان است، اختلاف نظرهایی وجود دارد. با این وجود این نسخه‌های کهن قرآن‌ قدیمی‌ترین‌ از نوع خود بوده و زینت‌بخش موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی شده‌اند. وب‌سایت The Oldest نگاهی دارد به ۷ مورد از قدیمی‌ترین قرآن‌هایی که امروز در اختیار مسلمانان است. این هفت مورد به ترتیب قدمت آنها و از جدیدترین تا قدیمی‌ترین فهرست‌بندی شده‌اند.

۷–قرآن آبی

سال تحریر این قرآن از اواخر قرن ۹ تا اوایل قرن ۱۰ میلادی تخمین زده شده است. نگارش این قرآن به خط کوفی بوده و بیشتر صفحات این نسخه در مؤسسه ملی هنر و باستان‌شناسی موزه ملی باردو در شهر تونس در کشور تونس واقع شده است.

۶۷ برگ از این قرآن در موزه هنرهای اسلامی شهر رقاده تونس؛ ۱ برگ در موزه هنر لس‌آنجلس در کالیفرنیا آمریکا و سایر برگ‌ها در سراسر جهان و در موزه‌های مختلف پراکنده شده‌اند. تاریخ آن ممکن است اواخر سال ۱۰۲۰ میلادی باشد. اعتقاد بر این است که قرآن آبی برای مسجد جامع قیروان در تونس تهیه شده است.

صفحات این قرآن با جوهر طلایی نوشته شده و به آن رنگ آبی متمایزی داده است. نوشتن قرآن به رنگ طلایی روی صفحه آبی به احتمال زیاد تحت تأثیر اسناد رسمی نوشته شده توسط امپراتوری بیزانس مسیحی بود. در سال ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ برگ‌های آن در حراجی به فروش رفت و گفته شده که یک برگ آن بیش از ۸۰۰ هزار دلار فروخته شد.

۶–قرآن کوفی سمرقند

برای سال‌ها و قبل از تحقیقات انجام شده در چند دهه گذشته، تصور می‌شد که قرآن کوفی سمرقند قدیمی‌ترین نسخه موجود از قرآن است. تاریخ نگارش دست نوشته از ۵۹۵ تا ۸۵۵ پس از میلاد بسیار متفاوت است. با این حال، بیشتر محققان اتفاق نظر دارند که به احتمال زیاد این قرآن در قرن ۸ یا ۹ نوشته شده است. این قرآن به خط کوفی کتابت شده و در حال حاضر در موزه هشت امام شهر سمرقند در ازبکستان است.

این نسخه خطی مورد احترام جامعه مسلمانان است زیرا اعتقاد بر این است که بخشی از گروه قرآن‌هایی است که توسط خلیفه سوم عثمان در سال ۶۵۱ میلادی سفارش داده شده است. عثمان می‌خواست نسخه‌ای استاندارد از قرآن، ۱۹ سال پس از رحلت حضرت محمد(ص) تألیف شود.

۵– نسخه خطی توپ‌قاپی

مانند نسخه كوفی سمرقند، از نسخه خطی توپقاپی برای سال‌ها غالباً به‌عنوان قدیمی‌ترین قرآن یاد می‌شود. با این حال تحقیقات نشان می‌دهد که نسخه خطی توپقاپی حداقل یک قرن از قدیمی‌ترین قطعات موجود قرآن جدیدتر است.

قدمت نسخه خطی توپقاپی مربوط به اوایل تا اواسط قرن ۸ است و تقریباً یک متن کامل از قرآن است. این قرآن به خط کوفی نوشته شده و  به احتمال زیاد قدیمی‌ترین قرآن تقریباً کاملی است که وجود دارد. این قرآن در حال حاضر در موزه قصر توپ‌قاپی استانبول در ترکیه قرار دارد.

مانند قرآن سمرقند، اعتقاد بر این است که نسخه خطی توپقاپی یک قرآن اصلی است که توسط خلیفه سوم عثمان در سال ۶۵۱ سفارش داده شده است. با این همه تحقیقات نشان داده که این درست نیست و این نسخه بیش از یک قرن از قرآن‌های زمان عثمان جدیدتر است.

۴- Codex Paris-Metropolitan

Codex Parisino-Petropolitanus یک نسخه خطی ۹۸ صفحه‌ای است که به اواخر قرن ۷ یا اوایل قرن ۸ بر می‌گردد. این نسخه خطی با چندین قطعه قرآنی در مسجد عمرو در فسطات مصر پیدا شد. ۷۰ برگ از این قرآن در کتابخانه ملی فرانسه در پاریس، ۲۶ برگ در کتابخانه ملی روسیه در سن پترزبورگ روسیه، ۱ برگ در کتابخانه واتیکان و ۱ برگ در کلکسیون یک مجموعه‌دار ایرانی ـ بریتانیایی به نام ناصر خلیلی در لندن قرار دارد.

در طول سفر ناپلئون در اواخر قرن هجدهم، محقق فرانسوی ژان ژوزف مارسل چندین برگ از اوراق این قرآن را خریداری کرد و ژان لوئیس آسلین دی شرویل چند سال بعد چند صفحه دیگر را خریداری کرد.

تحقیقات انجام شده توسط یاسین داتون نشان می‌دهد كه نسخه خطی ممكن است در سوریه نوشته شده باشد. این قرآن به خط حجازی نوشته شده است.

۳–  نسخه خطی صنعاء

اعتقاد بر این بود نسخه خطی صنعا قدیمی‌ترین قطعه قرآن است. این نسخه برای اولین‌بار در سال ۱۹۷۲ در هنگام بازسازی مسجد بزرگ صنعا در یمن کشف شد. کارگران ساختمانی یک انبار بزرگ از نسخه‌های خطی و روغنی قرآنی و غیر‌قرآنی را کشف کردند که به شدت آسیب دیده بودند.

این نسخه خطی در سال ۱۹۸۱ به عنوان بخشی از قرآن شناسایی شد و از آن زمان به بعد، اداره آثار باستانی یمن با کمک دانشگاه‌های خارج از کشور برای ترمیم قطعات کار کرد. آزمایش رادیوکربن نشان داد که قدمت این قرآن به سال‌های ۶۳۲ ـ ۶۷۱ میلادی می‌رسد. این قرآن به خط حجازی نوشته شده است.

۲– قطعه توبینگن

این صفحه قرآن از دانشگاه توبینگن آلمان مربوط به دوره‌ای بین ۶۴۹ میلادی – ۶۷۵ میلادی است. این بدان معنی است که دست‌نوشته مذکور حدود ۲۰ – ۴۰ سال پس از وفات پیامبر اسلام(ص) نوشته شده است.

قطعات این نسخه با استفاده از رادیوکربن C۱۴ مدرن در آزمایشگاهی در زوریخ مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و احتمال درستی آن ۹۵,۴ درصد بود. این نسخه از قرن نوزدهم و هنگامی که یوهان گوتفرید وتزشتاین، اولین کنسول پروس در دمشق، چندین نسخه خطی عربی باستان را به دست آورد، به این دانشگاه آورده شد. این قرآن به خط حجازی نوشته شده است.

۱– نسخه خطی قرآن بیرمنگام

در حال حاضر اعتقاد بر این است که نسخه خطی قرآن بیرمنگام قدیمی‌ترین قرآن در جهان است. این نسخه خطی از دو برگ پوست تشکیل شده است که قطعه‌ای از نسخه خطی اولیه قرآنی است که مربوط به سال‌های ۵۶۸ تا ۶۴۵ میلادی است. محققان دانشگاه بیرمنگام انگلستان تاریخ این نسخه را با دقت ۹۵,۴ درصد تعیین کردند.

این بدان معناست که این نسخه ممکن است اندکی پس از رحلت حضرت محمد(ص) نوشته شده باشد زیرا تصور می‌شود که وی بین سال‌های ۵۷۰ میلادی تا ۶۳۲ میلادی زندگی کرده باشد. این نسخه خطی شامل متن برخی سوره‌های قرآن بوده و به خط عربی حجازی نوشته شده است.

منبع: بساتین به نقل از ایکنا