غارتگری و فریبکاری علمی چیست؟

انتشارات غارتگر یا انتشارات صوری یا فریبکار (Predatory publishing)، یکی از مفاهیم و اصطلاحاتی است که هر پژوهشگری باید با آن آشنا باشد در غیر این صورت ممکن است این بی اطلاعی موجب فریب و آسیب به چهره علمی وی شود.

طبق تعریف، موسساتی که با ظاهر و فرایند مشابه نشریات علمی و اسامی فریبنده و تبلیغات پوچ، منافع شخصی خود را به اعتبار علمی نویسندگان مقالات ترجیح می دهند و بدون آن که از اعتبار پژوهشی در مراجع معتبر برخوردار باشند خود را نشریه یا کنفرانس (همایش) علمی جا می زنند.
این قبیل موسسات معمولا در ایمیلهای اغواگرانه شرایط بسیار آسان و فراهمی را در ازای دریافت پول از نویسندگان به آنها پیشنهاد می دهند و از نظر زمان بررسی و سرعت انتشار به آنها قولهای چرب و شیرین می دهند.
برخی از این انتشارات غارتگر و فریبکار، مقالات خود را با دسترسی آزاد (اوپن اکسس) در سایت خود منتشر می کنند تا به نویسنده یا مخاطبان وی القا کنند که همه چیز روبراه است در حالی که داوری واقعی، بررسی علمی و ویرایش و ارزیابی دانشی بر روی مقالات انجام نمی گیرد و صرفا در ازای دریافت پول، مقاله به شکل چاپی در سایت آنها نمایش داده می شود.
نشانه های این قبیل نشریات و کنفرانسها از قبیل چند رشته ای و چند حوزه ای بودن و غیر تخصصی بودن آنها و نامشخص بودن صاحب امتیاز (دانشگاه / انجمن یا موسسه علمی) می باشد.

***
در جهان به این موضوع با جدیت پرداخته می شود اما مفهوم انتشارات غارتگر و فریبکار در بین پژوهشگران ایران بویژه در علوم انسانی کمتر شناخته شده است.
به منظور تسهیل در شناخت انتشارات غارتگر، موسساتی در جهان و ایران فعالیت می کنند که به مهمترین آنها می پردازیم:
1- موسسه بلز مشهورترین موسسه ای است که نام نشریات صوری و انتشارات غارتگر را در لیستی مشهور به لیست بلز منتشر می کند
2- کَبِل، موسسه دیگری است که با بررسی نشریات مختلف مدعی انتشار مقالات علمی، لیستی از نشریات اغواگر و انتشارات غارتگر را به عنوان لیست کَبِل منتشر می کند.
3- در ایران نیز کمیسیون نشریات علمی ایران، فهرست نشریات معتبر علمی را همواره منتشر می کند
4- موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام مستقر در ایران نیز همایشهای علمی معتبر را معرفی می کند.

**
بر این اساس لازم است پژوهشگران ما با شناخت کافی و آشنایی با مفهوم نشریات صوری و انتشارات غارتگر از همکاری با آنها پرهیز کنند تا نام انها در لیست سیاه نشریات معتبر علمی و نمایه های جهان قرار نگیرد.

نمایه های غارتگر
همان طور که انتشارات و نشریات فریبکار و غارتگر وجود دارند، نمایه های فیک و صوری نیز فعالیت می کنند تا اعتباری پوشالی به مقالات منتشر شده در نشریات غیر معتبر بدهند. شناخت این نمایه ها نیز از کارهای پژوهشگران و اعضای هیات تحریریه نشریات و هیات رئیسه کنفرانسهای علمی و نویسندگان و پژوهشگران علاقمند به همکاری و نگارش و نشر مقالات در آنها می باشد. فهرست نمایه های غارتگر نیز در اینترنت موجود است و باید از همکاری با نشریاتی که این نمایه ها را به عنوان پایگاه معتبر معرفی می کنند اجتناب کرد.

یک راه ساده
راه آسان برای شناخت نشریات معتبر مراجعه به لیست سفید DOAJ و لیست سایه BEALLSlist.net است که جایگاه و اعتبار علمی یک نشریه را مشخص می کند. البته ممکن است برخی نشریات و کنفرانسهای داخلی در لیستهای سیاه جهانی درج نشده باشند اما این کافی نیست و باید با مراجعه به وب سایت نشریات علمی ایران (وزارت عتف) و موسسه آی اس سی، از اعتبار علمی مجلات و کنفرانس ها اطمینان حاصل کرد.

فرجام بی توجهی
نتیجه بی توجهی یا اصرار به انتشار مقالات در مجلات انتشارات غارتگر یا کنفرانسهای فریبکار، قرارگیری نام نویسندگان در فهرست مشکوک یا لیست سیاه نمایه های معتبر جهان و برخورد سختگیرانه تر با مقالات و دستاوردهای پژوهشی آنان یا عدم پذیرش مقاله از ایشان است که به معنی تحریم علمی پژوهشگر از سوی جامعه جهانی و نیز موسسات معتبر داخلی علمی است.

دسترسی مستقیم:

لیست بلز: https://beallslist.net/

لیست کبل: https://cabells.com/ 

موسسه ISC : https://www.isc.ac/fa

فهرست نشریات معتبر وزارت علوم تحقیقات و فناوری: https://journals.msrt.ir/

فهرست مجلات معتبر علمی دسترسی آزاد: https://doaj.org/

کمیته پژوهش و آموزش انجمن علمی تحقیق و تصحیح نسخه های خطی ایران (Makhtootat.ir)