علمای شيعه ـ أنار الله برهانهم ـ بر خلاف اهل سنّت، تأليفات مستقل چندانی در موضوع روايات جعلی ندارند. البته اين را نمی‌توان به سبب اهمال و کوتاهی آنها بر شمرد، علت و يا عللش مفصّل است که در نگاشته‌ای منتشر نشده بدان پرداخته‌ام. از سويی کم نيستند عالمانی که در مباحث علمی شان ـ چه اعتقادی، چه فقهی و چه تفسيری ـ حکم به جعل و يا تحريف رواياتی کرده‌اند.
در ميان نگاشته های مستقلّی که عالمان شيعه در اين موضوع نگاشته‌اند رساله اغلاط مشهوره تأليف سيّد محمّد طباطبائي معروف به سيّد مجاهد1 کمتر ديده شده است، و چه بسا بسياری از حديث پژوهان تا کنون آن را نديده‌اند.
اين رساله مختصر، که به همّت علیقلی دهخوارقاني در سال 1333 ق در مطبعه اسد آقا در 64 صفحه به چاپ رسيده است، رساله‌ای است به زبان فارسی، و به تعبير دهخوارقاني: «در بيان بعضی اخبار مجعوله از اهل سنّت و متصوّفه که در ميان احاديث شيعه رضي الله عنهم قاطی شده، و عوام از تشخيص و تميز آنها عاجز و قاصر بودند»2.
آنچه مؤلّف در اين رساله نگاشته به تعبير خودش: «قليلی از اين رويات است که روی بی فکری بر زبان ها جاری می‌گردد»3.
عنوان اين رساله4 ـ بر خلاف بسياری از نگاشته هايی که در اين موضوع تأليف شده ـ گويای اين امر است که مؤلّف از اين که اخبار دروغين را ـ و لو از باب مسامحه ـ روايت بخواند، اباء دارد. از سوئی آنچه در اين رساله به عنوان اغلاط مشهوره آمده بيشتر رواياتی است که در مصادر دست اول شيعی ـ از جمله کتب اربعه ـ نيامده است، گويا مؤلّف به زبان بی زبانی و در کنار بيان نمونه هايی از روايات جعلی، از اعتبار کتب معروف شيعه دفاع می‌کند.
نکته ديگر اين که هر چند اغلب آنچه در اين رساله آمده نمونه هايی از روايات جعلی است، اما مرحوم سيّد مجاهد در کنار اين کار، به شرح و توضيح بعضی از احاديث مشکله نيز می‌پردازد، مثل روايتی که از امام باقر (عليه السلام) نقل شده است: «اگر ابوذر می‌دانست آنچه در دل سلمان بود او را می‌کشت يا او را تکفير می‌کرد»5، و يا معنای اين روايت که از پيامبر اکرم (صلی الله عليه وآله) نقل شده: «زن چهار قسم است: جامع مُجمِع، و ربيع مُربِع، وکرب مُقمِع، و غلّ قمل»6، و يا وجه رواياتی که حاکی از تضرّع ائمه (عليهم السلام) است7.
آنچه در اين رساله بيشتر جلب توجّه می‌کند آن سنخ مجعولاتی است که داستان گونه‌اند، و به نظر می‌رسد در روزگار سيد مجاهد نقل مجالس و محافل عوام بوده است. مجعولاتی از قبيل اين که ابن ملجم در کودکی تربيت شده امير المؤمنين (عليه السلام) بود رساله اغلاط مشهوره، ص24.، يا حاضر شدن امير المؤمنين (عليه السلام) به صورت شير در کربلا8، يا آشپزخانه سلطنتی امام مجتبی (عليه السلام)9.
سيّد مجاهد در نقد روايات، از قرآن10، احاديث صحيح11، تاريخ مسلّم12، مقتضای اصول مسلم اخلاق اسلامی13، عقل14، و ضرورت های اعتقادی15 بهره برده است.
اين رساله تا کنون يکبار چاپ سنگی شده است، و گويا ديگر چاپ نشده است.
 |
 |
دیدگاهتان را بنویسید